Altılı masayı oluşturan muhalefet partileri iktidara gelmeleri ve güçlendirilmiş parlamenter sisteme geçildiğinde uygulamaya konacak olan ortak anayasa çalışmasını kamuoyuna açıkladı. “Şimdi demokrasi zamanı” sloganıyla açıklanan anayasa değişikliği çalışması toplam 84 unsurdan oluşuyor.
“Tek adam rejiminin bitirilmesi, TBMM ile yargı üstündeki vesayetin kaldırılması, temel hak ve özgürlüklerin hakim kılınması” üzere unsurlara dayanan çalışma CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, DEVA Partisi Genel Lideri Ali Babacan, Demokrat Parti Genel Lideri Gültekin Uysal, Gelecek Partisi Genel Lideri Ahmet Davutoğlu, UYGUN Parti Genel Lideri Meral Akşener ve Saadet Partisi Genel Lideri Temel Karamollaoğlu’nun katılımıyla açıklandı.
Altılı masa hazırlıklarını aylardır sürdürdüğü anayasa çalışmasını bundan tam 9 ay önce 28 Şubat 2022’de birinci toplantısını yaptığı Bilkent Otel’de duyurmuştu. Bundan sonra sıra iktidara gelinmesi durumunda uygulanacak ortak hükümet programında. Tıpkı vakitte seçim beyannamesi niteliğinde olacak çalışma için de hazırlıklar ağır biçimde devam ediyor. Bu yıl sonuna kadar ya da Ocak ayı başında ortak programın da açıklanması bekleniyor.
Anayasa tasarısını hazırlayan kurul üyeleri de önümüzdeki devirde medya organlarını, baroları, sivil toplum kuruluşlarını, meslek örgütlerini, iş dünyasını, sendikaları, bayan ve gençlik örgütlerini ziyaret ederek yeni anayasa teklifini anlatacak. Ayrıyeten altı siyasi parti Türkiye genelinde ortak programlar düzenleyerek sivil toplumla bir ortaya gelecek.
“Meclis güçlü, yargı bağımsız, yürütme istikrarlı olacak”
Güçlendirilmiş parlamenter sistemin anayasa tasarısına nazaran partili cumhurbaşkanlığı periyodu kapanacak.
“Meclis güçlü, yargı bağımsız, yürütme istikrarlı olacak” prensipleri üstüne kurulan çalışmaya nazaran güçlendirilmiş parlamenter sistemde yeni hükümet kurulmadan mevcut hükümet düşürülemeyecek. Parti kapatma zorlaştırılırken hayvan hakları anayasaya girecek, bayana şiddetten hatalı bulunanlar ise milletvekili olamayacak.
Anayasa çalışmasının CHP Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek tarafından açıklanan yasama kısmında kuvvetler ayrılığının tesis edilmesi öngörülüyor.
Bütçe yetkisi Meclis’e iade edilirken, hükümetlerin politikalarını Bütçe Kanunu’nun hudutlarına uygun olarak yürütmelerini sağlamak gayesiyle Kesin Hesap, Anayasa’da başka bir husus ile düzenlenecek. Değişikliğe nazaran, Kesin Hesap Kurulu kuruluyor ve liderinin ana muhalefet partisinin milletvekili olması kaidesi getiriliyor.
“(Cumhurbaşkanımızın talimatıyla) klişesi kalkacak”
Anayasanın Demokrat Parti Genel Sekreteri Doç. Dr. Serhan Yücel tarafından açıklanan yürütme ile ilgili kısımlarına nazaran, Cumhurbaşkanı 7 yıllığına bir seferliğine halk tarafından seçilecek ve seçimle bir arada partisiyle bağlantısı sona erecek.
Görevi sona eren bir cumhurbaşkanı, seçimle gelinen siyasi bir misyon üstlenemeyecek. Cumhurbaşkanına, TBMM Lideri vekalet edecek. Cumhurbaşkanının kanunlar üzerindeki zorlaştırıcı veto tesiri de sona erecek.
Öneri ile ayrıyeten Meclis’in denetim yetkisi de güçlendiriliyor. Muhalefete bir yasama yılında en az yirmi gün gündemi belirleyerek genel görüşme açma hakkı tanınıyor. Herkesin Meclis Araştırma Komisyonunun davetine uymak zorunda olduğu da düzenleniyor.
“Yargıda vesayet kaldırılacak”
Anayasa önerisinin adalet ve yargı ile ilgili bölümlerini ise Gelecek Partisi’nden Serap Yazıcı açıkladı.
Anayasa Mahkemesi’nin (AYM) üstündeki iş yükünün azaltılması için 4 daire ve bir genel kuruldan oluşması sağlanacak. Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısı 15’ten 22’ye çıkarılırken, üyelerden 20’sinin TBMM, 2’sinin cumhurbaşkanı tarafından seçilmesi öngörülüyor. Mahkemenin kısım sayısı 2’den 4’e yükseltilirken anayasada yahut Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde düzenlenen hakların ihlali iddiasıyla Anayasa Mahkemesi’ne ferdî müracaat yolu da açılıyor.
Bu ortada memleketler arası mutabakatlardan çekilme kararı TBMM’nin uygun bulmasına bağlanacak ve böylelikle İstanbul Sözleşmesi’nde olduğu üzere Cumhurbaşkanı kararı ile bir gecede memleketler arası mukavelelerden çekilmenin önü kapatılacak.
Fotoğraf: Gülsen Solaker/DW
Bireysel müracaatların mevzularını oluşturan hak ihlalleri şayet hukuka karşıtlık meselesinden kaynaklanıyorsa AYM ferdi müracaatın yanında hukuka terslik konusunu da inceleyerek sonuca bağlayabilecek.
Öneri ile Yüksek Seçim Şurası (YSK), yüksek yargı kuruluşlarını düzenleyen unsurlar ortasına alınıyor ve iki daire ile bir genel heyetten oluşacak. Böylelikle konseyin aldığı kararlar itiraz kontrolüne mevzu olabilecek. YSK’nın seçme seçilme hakları ve siyasi faaliyetlerle ilgili kararları bireysel başvurulara konu olabilecek ve AYM tarafından denetlenebilecek. Böylece seçim sürecinde YSK’nın hukuk devleti prensibine uygun hareket etmesi hedefleniyor.
Muhalefetin anayasa önerisi ile Yargıçlar ve Savcılar Şurası kapatılarak Yargıçlar Heyeti ve Savcılar Şurası kurulacak. Yargı bağımsızlığının sağlanması için Adalet Bakanı ve yardımcısının Yargıçlar Şurası üyesi olmasına son verilecek.
Hakim ve savcılara coğrafik teminat getirilirken yargılama sürecinde savunma makamı, birinci kez, bir anayasa kararıyla düzenlenerek bu makamın sav makamıyla eşit bir statüye kavuşturulması sağlanacak. Her vilayette bir baro olacağı açıkça Anayasada düzenlenecek.
Buna ek olarak OHAL periyodu KHK’ları kaldırılacak. Olağanüstü Hallere ilişkin tedbirlerin Olağanüstü Hal Kanunu ile düzenleneceği ve Olağanüstü Hal Kanunu ile bu kanundan kaynaklı idari eylem ve işlemlere karşı yargı yolunun kapatılamayacağı da düzenlenecek.
“Özgürlük esas, sınırlama istisna olacak”
Anayasa’nın ikinci kısmının temel hak ve hürriyetler kısmı olarak değiştirildiği çalışmanın bu kısmını UYGUN Parti Genel Sekreteri Uğur Poyraz açıkladı. Buna nazaran Anayasa’da “temel hak ve ödevler” yerine “temel hak ve hürriyetler” kısmı yer alacak.
Anayasanın temel hakları düzenleyen birinci hususuna “İnsan onuru dokunulmazdır ve anayasal düzenin temelidir” ifadesi eklenecek. Bu vurguyla beraber Anayasanın insan onurunu esas alan bir bakış açısı kazanmasının hedeflendiği belirtiliyor.
Bu arada yeni anayasanın 13. maddesine “Hürriyet temel sınırlama istisnadır. Tereddüt halinde yorum hürriyet lehine yapılır” kararı eklenecek. Böylelikle temel hak ve hürriyetlerin sınırlanması niyetinden temel hak ve hürriyetlerin üstünlüğü devrine geçilmesi planlanıyor.
Muhalefetin anayasa önerisi ile getirilen bir diğer kıymetli unsur de tenkit hakkı. Buna nazaran niyet, kanaat ve söz hürriyeti tek bir hususta düzenlenerek, anayasanın 25. unsurunda yapılacak değişiklikle tenkit hürriyeti teminat altına alınacak. Böylece keyfi sınırlamaların önüne geçilmesi amaçlanıyor.
Hayvan haklarının da birinci kere anayasaya girdiği teklif kapsamında Anayasanın 56. unsurunda yapılan değişiklikle sıhhat hakkı ve etraf hakkı yine düzenlenerek, hayvan hakları birinci defa anayasal teminata kavuşturuluyor.
“Parti kapatma zorlaştırılacak”
Anayasa teklifinin bir öteki kıymetli görülen unsuru de parti kapatmanın zorlaştırılması. Siyasi parti kapatma davalarının açılması zorlaştırılırken “şiddete başvurma ya da şiddeti teşvik” hariç olmak üzere parti kapatma davalarının açılabilmesi için ihtar koşulu getiriliyor.
Kapatma davasının açılabilmesi, TBMM’nin üçte ikisinin oyuyla alınacak müsaadeye bağlanıyor. Milletvekillerinin meclis kürsüsünde kullandığı tabirlerin parti kapatma davalarında kanıt olamayacağı düzenleniyor. Bu davalardan çıkabilecek yaptırımlara idari para cezası ekleniyor.
Buna ek olarak milletvekillerinin yalnızca ağır ceza mahkemesinin vazifesine giren suçüstü halinde dokunulmazlıktan faydalanamayacağı düzenleniyor. Anayasanın 83. unsurunda Anayasanın 14. hususuna yapılan atıf metinden çıkarılırken, dokunulmazlığın kaldırılması için üye tam sayısının salt çoğunluğu ile karar alınacağı kararı getiriliyor. Milletvekili düşme kararında ferdî müracaat yoluna gidilmiş ise Anayasa Mahkemesinin kararının bekleneceği de ekleniyor.
“YÖK kalkacak, RTÜK gazetecilerden oluşacak”
Saadet Partisi Seçim İşleri Lideri Bülent Kaya da anayasa çalışmasında kamu idaresi ile ilgili değişiklikleri sıraladı.
Buna nazaran YÖK kaldırılacak. Üniversitelerin akademik, idari ve mali özerklikleri ihlal edilmemek kaydıyla planlama ve uyum heyeti niteliğinde Yükseköğretim Üst Konseyi oluşturulacak.
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun üye yapısında çoğulculuk sağlanarak; üyelerinin basın mensupları ile iletişim ve hukuk fakültesi öğretim üyeleri arasından seçilmesi düzenlenecek. Üye seçiminde TBMM’nin nitelikli çoğunluğu aranacak ve Konseyin çoğulculuk, özerklik ve tarafsızlık temellerine bağlı olarak çalışması sağlanacak.
Öneri ile İçişleri Bakanlığı’nın belediye liderlerini ve meclis üyelerini vazifeden uzaklaştırma yetkisi de kaldırılıyor. Onun yerine Danıştay kararı kuralı getiriliyor. Misyondan uzaklaştırmanın en fazla altı ay sürebileceği düzenleniyor.
